Τα χόρτα και ειδικότερα τα άγρια που φυτρώνουν στους αγρούς είναι ιδιαίτερα πλούσια σε βιταμίνες E, C, φλαβονοειδή και πολυφαινόλες, συστατικά που συνεισφέρουν σημαντικά στην αντιοξειδωτική ικανότητα του οργανισμού. Επίσης, τα χόρτα είναι πλούσια σε ω-3 λιπαρά οξέα και ειδικότερα σε α-λινολενικό οξύ .
Ας γνωρίσουμε τα ήμερα και άγρια χόρτα που μπορούν να αποτελέσουν πηγή διατροφής και ασπίδα ζωής.
Ανηθος
Ο ανηθος ανήκει στην οικογένεια των σκιαδοφόρων.
Είναι ένα ετήσιο φυτό, πολύ εύκολο να καλλιεργηθεί. Καλλιεργείται σε ηλιόλουστο και στεγνό έδαφος.
Το ύψος του φτάνει τα 80 εκατοστά, ο βλαστός του είναι κοίλος και γραμμωτός, η ρίζα γογγυλώδης και τα φύλλα του πτερωτά νηματοειδή.
Ο άνηθος ήταν γνωστός στην Αρχαία Ελλάδα με τις ονομασίες άνηθον και άνησον. Από τα άνθη του παρασκεύαζαν άρωμα ενώ το πρόσθεταν σε διάφορα κρασιά που είχαν την ονομασία ανηθίτης οίνος.
Ακόμα, στεφάνωναν τους νικητές με ανθισμένα κλαδιά άνηθου, και με το αιθέριο έλαιο των καρπών του άλειφαν το σώμα τους οι αθλητές γιατί το θεωρούσαν χαλαρωτικό και τονωτικό των μυών.
Σήμερα το φυτό χρησιμοποιείται στη μαγειρική σε σαλάτες, σούπες, διάφορες σάλτσες και αλλού.
Το χαρακτηριστικό του άρωμα μοιάζει με αυτό του γλυκάνισου και τα σπόρια του χρησιμοποιούνται στον αρωματισμό διαφόρων φαγητών, ενώ μπορεί να διατηρηθεί και αποξηραμένος.
Είναι ιδιαίτερα διουριτικός και μαλακτικός για το στομάχι.
Περιέχει σημαντικές ποσότητες από κάλιο, ασβέστιο, φώσφορο και σίδηρο.
Ζοχός ή Ζοχιά
Ο ζοχός ή ζοχιά, είναι φυτό μονοετές, διετές ή πολυετές και έχει όρθιο βλαστό και χυμό σαν γάλα.
Η επιστημονική του ονομασία είναι Sonchus oleraceus.
Τα φύλλα του είναι απλά και πτερωτά και η βάση τους περιβάλλει το βλαστό.
Έχει μικρά και κίτρινα άνθη, συγκεντρωμένα σε κεφάλια που περιβάλλονται από επιμήκη βράκτια.
Το γνωστότερο είδος είναι ο ζοχός ο λαχανώδης, ο οποίος έχει πτερόλοβα και οδοντωτά φύλλα και το ύψος του φθάνει το 1 μέτρο.
Το συναντάμε σχεδόν παντού, σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους. Συλλέγεται τους χειμερινούς μήνες και αποτελεί θαυμάσιο ορεκτικό.
Είναι πλούσιο σε ασβέστιο και σίδηρο ενώ από βιταμίνες περιέχει βιταμίνη C, θειαμίνη, ριβοφλαβίνη και νιασίνη.
Υπάρχουν ενδείξεις πως ο χυμός τους χρησιμοποιείται σε ασθένειες του ήπατος και του υπογαστρίου.
Ραδίκι (ήμερο) ή Αντίδι
Το αντίδι είναι μονοετές φυτό της οικογένειας των συνθέτων, συγγενικό με το ραδίκι και ένα γευστικότατο λαχανικό.
Υπάρχουν δύο βασικές ποικιλίες: τα πλατύφυλλα και τα κατσαρά. Τα άνθη τους είναι λευκού και μπλε χρώματος, ενώ η σπορά τους γίνεται ιδίως την άνοιξη.
Έχουν πασσαλώδη ρίζα.
Η γνωστότερη ποικιλία του είναι το ραδίκι, το οποίο έχει κόκκινα φύλλα.
Τα ραδίκια ανήκουν στην κατηγορία cichorium και διακρίνονται στα άγρια και τα ήμερα ραδίκια ή αλλιώς αντίδια.
Τα άγρια ραδίκια έχουν πικρή γεύση και έχουν στενά φύλλα.
Από την άλλη, τα ήμερα ραδίκια (αντίδια) καλλιεργούνται κατά την διάρκεια όλου του χρόνου και είναι πλατύφυλλα, με γλυκύτερη γεύση από τα άγρια ραδίκια.
Τα ραδίκια είναι πλούσια σε βιταμίνες Β1, Β2 και καροτενοειδή καθώς και σε ανόργανα στοιχεία όπως Κ, Νa, P και Μg. Η πικρή τους γεύση οφείλεται στις ουσίες λακτουκίνη, λακτουκοπικρίνη και παράγωγα τους.
Παλιότερα, οι λαϊκοί θεραπευτές χρησιμοποιούσαν τα ραδίκια για την θεραπεία ασθενειών του ήπατος και της χολής.
Πλέον έχει φανεί από κλινικές έρευνες πως ένα συστατικό που περιέχεται, το κιχώριο, έχει όντως ηπατοπροστατευτική δράση.
Μάραθος
Ο μάραθος ή το μάραθο, είναι ποώδες και αρωματικό φυτό.
Είναι δικοτυλήδονο και ανήκει στην τάξη των Σκιαδανθών.
Η επιστημονική του ονομασία είναι φοινίκουλο το κοινό. Περιέχει αιθέρια έλαια κατά 7% και ήταν γνωστό στην αρχαία Ελλάδα, στην Κίνα, στην Αίγυπτο και την Ινδία.
Τα φύλλα του συλλέγονται από τον Ιανουάριο έως τον Ιούνιο, εποχή που ανθίζει το φυτό.
Πολλαπλασιάζεται πολύ εύκολα και για αυτό το βρίσκουμε και ως καλλιεργήσιμο είδος στους λαχανόκηπους.
Ο μάραθος έχει δροσιστική δράση.
Μπορεί και ενισχύει την πεπτική λειτουργία ενώ μειώνει αποτελεσματικά τα αέρια του πεπτικού συστήματος.
Χρησιμοποιείται και η σκόνη αλλά και τα σποράκια του στη μαγειρική.
?τομα που υποφέρουν από αέρια στην κοιλιά μπορούν να προσθέτουν μάραθο στο γεύμα τους (συνήθως λαχανικά ή όσπρια) που τους προκαλεί φούσκωμα, αλλά επίσης μετά το γεύμα μπορούν να μασούν καλά λίγους σπόρους μάραθο.
Γλιστρίδα ή Αντράκλα ή Portulaca oleracea
Η Γλιστρίδα είναι ένα έρπον ετήσιο φυτό με κοκκινωπούς, σαρκώδεις μίσχους η οποία μπορεί να φτάσει τα 15 εκ.
Τα σαρκώδη φύλλα της έχουν σχήμα που μοιάζει με κουτάλι, φτάνουν σε μήκος τα 5 εκ. και τα μικρά λουλούδια έχουν κίτρινο φωτεινό χρώμα.
Η καλλιεργούμενη Γλιστρίδα φτάνει στα 7,5 περίπου εκ. ύψος και 30 με 45 εκ. εύρος.
Στα αρχαία χρόνια, η γλιστρίδα χρησιμοποιούνταν ως φάρμακο και ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής η δύναμη του χυμού των φύλλων της.
Είναι ιδιαίτερα πλούσια σε α-λινολενικό οξύ.
Το α-λινολενικό οξύ ανήκει στην ομάδα των ω-3 λιπαρών οξέων τα οποία παίζουν σημαντικό ρόλο στην δόμηση των κυτταρικών μεμβρανών.
Η γλιστρίδα χρησιμεύει περισσότερο στον τονωτικό, διουρητικό, ορεκτικό.
Επίσης σταματάει τον πονοκέφαλο που προκύπτει από δίψα ή ζέστη, αλλά και την ίδια την δίψα βάζοντας 2-3 φύλλα κάτω από τη γλώσσα.
Τρώγοντας γλιστρίδα το καλοκαίρι καθαρίζει το αίμα και χαμηλώνει την πίεση.
Τσουκνίδα
Ένα ιδιαίτερα παρεξηγημένο χόρτο είναι η τσουκνίδα.
Όλοι μας την έχουμε συνδέσει με ένα έντονο κνησμό όταν ερχόμαστε σε επαφή μαζί της, όμως με δέκα λεπτά βράσιμο είναι δυνατόν να εξουδετερώσει την δράση των ουσιών που προκαλούν ερεθισμό.
Η τσουκνίδα φυτρώνει με τα πρωτοβρόχια του Οκτωβρίου και διατηρείται τρυφερή ως τον Απρίλιο.
Οι τσουκνίδες είναι ιδιαίτερα πλούσιες σε σίδηρο και μπορεί να βοηθήσει αρκετά άτομα ενάντια στην αναιμία.
Ακόμη, είναι πλούσιες σε β-καροτένιο.
H δράση του β-καροτένιου κατά του καρκίνου βασίζεται στην αντιοξειδωτική δράση του, με το να μειώνει την λιπιδική υπεροξείδωση.
Αρκετές επιδημιολογικές έρευνες σε όλο τον κόσμο συσχέτισαν την υψηλή διαιτητική πρόσληψη β-καροτένιου, με πρόληψη από καρκίνους του πνεύμονα, μαστού, τραχήλου, δέρματος και στομάχου.
Από τις τσουκνίδες, συλλέγονται κυρίως οι τρυφερές κορυφές του φυτού κατά την διάρκεια των χειμερινών μηνών αλλά και των πρώτων μηνών της άνοιξης.
Παπούλες ή Ψαρές ή Καμπυλιές ή Lathyrus ochrus
Οι παπούλες είναι καλλιεργήσιμo λαχανικό που χρησιμoπoιείται κυρίως ως σαλατικό και σχεδόν πάντα ωμό. Η γεύση του είναι υπόπικρη.
Kατά την περίοδο Τής Μεγάλης Σαρακοστής αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα νηστίσιμα φαγητά της Κρήτης. Τρώγεται με λάδι και ξύδι, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις αλατίζεται και δεν λαδώνεται (κατά τις νηστίσιμες ημέρες που δεν επιτρέπεται η κατανάλωση ελαίου).
Σε πολλές περιοχές της Κρήτης συνοδεύει, μαζί με την επίσης ωμή αγκινάρα και το τοπικό ποτό "τσικουδιά".
Αγριομάρουλο ή Ταραξάκος ή Πικραλίδα
Ιδιαίτερα ονομαστό χόρτο είναι και ο ταραξάκος, ή πικραλίδα, ή αγριομάρουλο.
Αφθονεί στα ελληνικά ακαλλιέργητα χωράφια, στα άκρα των δρόμων και ξεπετιέται ανάμεσα από τις σχισμές των βράχων.
Ο ταραξάκος είναι πλούσιος σε καροτενοειδή (λουτείνη και βιολαξανθίνη), βιταμίνες συμπλέγματος Β, βιταμίνη C.
Η περιεκτικότητα του σε βιταμίνη Α φαίνεται να είναι 4 φορές μεγαλύτερη από αυτήν του κοινού μαρουλιού, ενώ από ανόργανα στοιχεία περιέχει αρκετό κάλλιο.
Σύμφωνα με επιστήμονες το αγριομάρουλο, έχει διουρητικές ιδιότητες, λειτουργεί σαν βοηθητικό σε δυσλειτουργίες του ήπατος και της χοληδόχου κύστης, σε προβλήματα δυσπεψίας, ιδιαίτερα στην πλήρη πέψη του λίπους, καθώς επίσης αποτελεί και διεγερτικό της όρεξης.
Επιπλέον, είναι δυνατόν να βοηθήσει στην θεραπεία της ακμής και χρόνιων δερματιτίδων και μειώνει δραστικά τους πόνους σε αρθρώσεις.
Βλίτα ? Βλήτα
Το βλίτο ή βλίτρον ή βλιταράκι ή γλίντρος είναι μια μικρή μονοετής πόα που δεν ξεπερνάει σε ύψος τα 80 εκ., αλλά κατέχει εντελώς ξεχωριστή θέση στις βραστές καλοκαιρινές σαλάτες της χώρας μας. Φυτρώνει μόνο του ή σπέρνεται ανάμεσα στα κηπευτικά των καλοκαιρινών περιβολιών και καλλιεργείται κυρίως για το φύλλωμά του αλλά και για τους σπόρους του.
Εντυπωσιακό είναι το αυτοφυές κόκκινο βλίτο (αγριόβλιτο) με τα πλατιά φύλλα, το οποίο συνήθως δεν τρώγεται αλλά το αφήνουν σε γλάστρες και στις άκρες των περιβολιών για διακοσμητικούς καθαρά λόγους.
Η έντονη, καμιά φορά γλυφή και μαζί δροσερή γεύση του μας αναγκάζει να το βράζουμε σε συνδυασμό με διάφορα άλλα λαχανικά.
Σταμναγκάθι ή Ραδίκι του βράχου ή Αλιφώνι (Cichοrium Spinosun)
Το σταμναγκάθι είναι ένας ποώδης και αγκαθωτός θάμνος που φύεται κοντά σε ακτές.
Τα χαρακτηριστικά του είναι οι αγκάθες, οι βλαστοί και τα γαλάζια άνθη (που ανθίζουν μόνο για λίγες ώρες, νωρίς το πρωί από Μάιο έως και Ιούλιο).
Τα αγκάθια του δεν είναι τόσο αιχμηρά ώστε να καθιστούν δύσκολη την περισυλλογή των μικρών βρώσιμων πράσινων φύλλων του.
Η ονομασία του οφείλεται σε μια παλιά συνήθεια των Κρητικών, οι οποίοι με τους θάμνoυς αυτούς σκέπαζαν τα στόμια των σταμνιών, για να μη μπαίνουν ζωύφια μέσα στο νερό.
Επίσης το σταμναγκάθι όπως έχουμε πληροφορηθεί από το Διοσκουρίδη, αποτελούσε φάρμακο για τους αρχαίους, γι αυτό το έχουν και σε μεγάλη εκτίμηση στην Κρήτη. Συλλέγεται και τρώγεται με λάδι και ξύδι, όπως συμβαίνει με όλα τα χόρτα της Κρήτης, η παρασκευή της σαλάτας εξαρτάται από τις τοπικές ιδιαιτερότητες και από τη φαντασία της κάθε νοικοκυράς.
Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που το σταμναγκάθι χρησιμοποιείται αναμεμειγμένο με άλλα άγρια χόρτα, με λίγο κρεμμύδι και άνηθο.
Τέλος το σταμναγκάθι πέρασε με τη λαϊκή του ονομασία στη λογοτεχνία:
Κράζει ο φονιάς, και ξεπατώνοντας το σταμναγκάθι ρίχνει..." (Οδύσσεια Καζαντζάκη , Α722
