Αμφισβήτηση και σεβασμός
Οι δυο αυτές έννοιες είναι τόσο κοντά όσο και μακριά. «Κατά πόσο ένα άτομο που αμφισβητεί δύναται να διακατέχεται από τον σεβασμό;». Εύλογο ερώτημα, καθώς τα σύνορα μεταξύ αμφισβήτησης και καταβαράθρωσης αξιών είναι δυσδιάκριτα. Ας επιχειρήσουμε λοιπόν να φέρουμε στην επιφάνεια τις ιδιότητες μιας υγιούς αμφισβήτησης.
Καταρχάς, η αμφισβήτηση στηρίζεται στη γνώση. Σαν σε μάχη, η γνώση αποτελεί το βαρύ πυροβολικό με το οποίο θα πληγεί το αντίπαλο θεωρητικό οικοδόμημα. Αν απουσιάζει η γνώση, η αμφισβήτηση καταντά εξυπνάδα και ψευτοπαλληκαριά. Όχι λοιπόν, αυτά τα χαρακτηριστικά είναι άξια χλευασμού και αποστροφής. Γι αυτό το λόγο, μάθε, προχώρα, εξελίξου, αποκόμισε οτιδήποτε χρήσιμο από οποιοδήποτε φορέα κι αν προέρχεται. Είναι απαραίτητο λοιπόν να αποδιωχθεί από την ανθρώπινη συνείδηση το: «με αμφισβητείς; τότε δε με σέβεσαι». Αυτό όμως θα γίνει μόνο με την κατανόηση του περιεχομένου της έννοιας του σεβασμού.
Εύκολα μπορεί να παρατηρηθεί το γεγονός ότι η μεγάλη πλειοψηφία των ατόμων διαφόρων ηλικιών εφευρίσκουν μια αναλογία, έστω και ασυνείδητα, του σεβασμού με την ηλικία ή το αξίωμα. Αλήθεια, είναι πραγματικά ασύλληπτο το πώς μια τόσο εμφανής αλήθεια δεν υποπίπτει στην κοινή ανθρώπινη αντίληψη:
«Δε σε σέβομαι παππού για τα άσπρα σου γένια και την παμπάλαιη τραγιάσκα σου. Δε σε σέβομαι ιερωμένε για τα μαύρα ράσα και τα επιβλητικά σου σκήπτρα. Παππού σε σέβομαι γιατί με αγαπάς, γιατί έχεις ανακαλύψει πολλές αλήθειες κατά τη διάρκεια της ζωής σου και θέλω να μου τις διδάξεις. Γιατί εσύ μου μαθαίνεις απαραίτητες αξίες. Εσένα ιερωμένε σε σέβομαι γιατί βλέπω το υπέρτατο Είναι στα μάτια σου, που έτυχε να Το καλούμε Θεό. Μπορώ να διακρίνω την καλοσύνη και την πραότητα του προσώπου σου. Παρατηρώ ακόμα ότι το ράσο σου έχει ακόμα νωπές κηλίδες του αίματός σου από τότε που πρωτοστάτησες για το ιδανικό της ελευθερίας. Είστε αξιοσέβαστοι και οι δυο, όχι τόσο γι αυτό που είστε, όσο γι αυτά που κουβαλάτε στην ψυχή και το νου σας, για τις γνήσιες διαχρονικές αξίες που πραγματικά πρεσβεύετε.».
Ο σεβασμός καθώς φαίνεται λοιπόν δεν αποδεικνύεται αξιωματικά. Είναι έννοια που κερδίζεται με το σπαθί της σύνεσης, της ειλικρίνειας και της ουσιαστικής παιδείας. Όλοι έχουν δικαίωμα στην κρίση και την κατάκριση ακόμα, όταν όμως αυτά στηρίζονται πάνω σε μια καλά δομημένη και λογική επιχειρηματολογία. Όταν ένας στερεοτυπικά αξιοσέβαστος συνομιλητής μας επικαλεστεί μια από τις ιδιότητές του για να οικειοποιηθεί την αλήθεια και το δίκαιο, τότε να ξέρεις πως η επιχειρηματολογία σου τον έχει ξεγυμνώσει, του έχει αφαιρέσει τα σκήπτρα και τους χιτώνες. Τότε μόνο θα συνειδητοποιήσεις ότι το προφίλ αυτού του «σεβάσμιου» ανθρώπου έχει χτιστεί με σαθρά λιθάρια πάνω στην άμμο της αμάθειας.
Θα ήταν χαρακτηριστικότατο να αναφερθεί ως υπόδειγμα πνευματικής ανεκτικότητας και φιλελεύθερης δημοκρατικής συνείδησης η ιστορική συμπεριφορά του Θαλή από τη Μίλητο απέναντι σε ένα μαθητή του που τον αμφισβήτησε ευθέως.
Ο Θαλής, προσπαθώντας να ερμηνεύσει ορθολογικά την αρχή του κόσμου, υποστήριξε πως τα πάντα προήλθαν από το νερό, αφού αυτό το στοιχείο είναι που κυριαρχεί στη φύση. Ακόμα και η γη στηρίζεται στο νερό και δεν πέφτει., αναλογικά με τα καράβια που επιπλέουν στη θάλασσα. Τα «πιστεύω» όμως του Θαλή δε θεωρήθηκαν από τον ίδιο ως στερεοτυπικά και αδιαπραγμάτευτα αξιώματα. Όντως, ο άνθρωπος που αμφισβήτησε τη θεωρία του Μιλήσιου φιλοσόφου δεν τιμωρήθηκε ως ασεβής ή κάτι ανάλογο και ελεύθερα διατύπωσε τη δική του πρωτοποριακή θεωρία. Αν η γη στηρίζεται στο νερό και δεν πέφτει, συλλογίστηκε λοιπόν ο Αναξίμανδρος, τότε το νερό για ποιο λόγο δεν πέφτει; Τότε λοιπόν σκέφτεται ότι η γη στέκεται εξαιτίας της αλληλεξουδετέρωσης αντίρροπων δυνάμεων που ασκούνται πάνω της. Είναι πράγματι αξιοθαύμαστο. Είναι αξιοθαύμαστο το πώς η αμφισβήτηση συνετέλεσε να γίνει ένα μεγάλο βήμα της αληθινής επιστημονικής θεώρησης του κόσμου, χωρίς να υποστεί κάποιο πλήγμα η αξία του σεβασμού στην ως τότε επιστημονική αυθεντία. Είναι φανερό το πώς ο αβασάνιστος και τυφλός σεβασμός συντελεί στην προσκόλληση του ανθρώπου σε δόγματα και το πώς η αμφισβήτηση είναι συνώνυμο της προόδου και της πολυεπίπεδης ανέλιξης.
Έχε θάρρος λοιπόν και αμφισβήτησε ευθέως, με σθένος αλλά και με ανεκτικότητα στην αντίθεση όσα κακώς κείμενα κοιτούν οι άλλοι με απάθεια. Ο ελεύθερος συλλογισμός, καθώς είναι φανερό, οδήγησε στις ωφελιμότερες ριζικές αλλαγές όλων των εποχών. Δε νομίζω άλλωστε να έχει λησμονήσει κανείς τόσο εύκολα το απόφθεγμα του Ρήγα Βελεστινλή: «όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά». Ευτυχώς που οι κολόνες της ελληνικής ιστορίας και παράδοσης είναι φτιαγμένες από ατόφιο μάρμαρο...
Οι δυο αυτές έννοιες είναι τόσο κοντά όσο και μακριά. «Κατά πόσο ένα άτομο που αμφισβητεί δύναται να διακατέχεται από τον σεβασμό;». Εύλογο ερώτημα, καθώς τα σύνορα μεταξύ αμφισβήτησης και καταβαράθρωσης αξιών είναι δυσδιάκριτα. Ας επιχειρήσουμε λοιπόν να φέρουμε στην επιφάνεια τις ιδιότητες μιας υγιούς αμφισβήτησης.
Καταρχάς, η αμφισβήτηση στηρίζεται στη γνώση. Σαν σε μάχη, η γνώση αποτελεί το βαρύ πυροβολικό με το οποίο θα πληγεί το αντίπαλο θεωρητικό οικοδόμημα. Αν απουσιάζει η γνώση, η αμφισβήτηση καταντά εξυπνάδα και ψευτοπαλληκαριά. Όχι λοιπόν, αυτά τα χαρακτηριστικά είναι άξια χλευασμού και αποστροφής. Γι αυτό το λόγο, μάθε, προχώρα, εξελίξου, αποκόμισε οτιδήποτε χρήσιμο από οποιοδήποτε φορέα κι αν προέρχεται. Είναι απαραίτητο λοιπόν να αποδιωχθεί από την ανθρώπινη συνείδηση το: «με αμφισβητείς; τότε δε με σέβεσαι». Αυτό όμως θα γίνει μόνο με την κατανόηση του περιεχομένου της έννοιας του σεβασμού.
Εύκολα μπορεί να παρατηρηθεί το γεγονός ότι η μεγάλη πλειοψηφία των ατόμων διαφόρων ηλικιών εφευρίσκουν μια αναλογία, έστω και ασυνείδητα, του σεβασμού με την ηλικία ή το αξίωμα. Αλήθεια, είναι πραγματικά ασύλληπτο το πώς μια τόσο εμφανής αλήθεια δεν υποπίπτει στην κοινή ανθρώπινη αντίληψη:
«Δε σε σέβομαι παππού για τα άσπρα σου γένια και την παμπάλαιη τραγιάσκα σου. Δε σε σέβομαι ιερωμένε για τα μαύρα ράσα και τα επιβλητικά σου σκήπτρα. Παππού σε σέβομαι γιατί με αγαπάς, γιατί έχεις ανακαλύψει πολλές αλήθειες κατά τη διάρκεια της ζωής σου και θέλω να μου τις διδάξεις. Γιατί εσύ μου μαθαίνεις απαραίτητες αξίες. Εσένα ιερωμένε σε σέβομαι γιατί βλέπω το υπέρτατο Είναι στα μάτια σου, που έτυχε να Το καλούμε Θεό. Μπορώ να διακρίνω την καλοσύνη και την πραότητα του προσώπου σου. Παρατηρώ ακόμα ότι το ράσο σου έχει ακόμα νωπές κηλίδες του αίματός σου από τότε που πρωτοστάτησες για το ιδανικό της ελευθερίας. Είστε αξιοσέβαστοι και οι δυο, όχι τόσο γι αυτό που είστε, όσο γι αυτά που κουβαλάτε στην ψυχή και το νου σας, για τις γνήσιες διαχρονικές αξίες που πραγματικά πρεσβεύετε.».
Ο σεβασμός καθώς φαίνεται λοιπόν δεν αποδεικνύεται αξιωματικά. Είναι έννοια που κερδίζεται με το σπαθί της σύνεσης, της ειλικρίνειας και της ουσιαστικής παιδείας. Όλοι έχουν δικαίωμα στην κρίση και την κατάκριση ακόμα, όταν όμως αυτά στηρίζονται πάνω σε μια καλά δομημένη και λογική επιχειρηματολογία. Όταν ένας στερεοτυπικά αξιοσέβαστος συνομιλητής μας επικαλεστεί μια από τις ιδιότητές του για να οικειοποιηθεί την αλήθεια και το δίκαιο, τότε να ξέρεις πως η επιχειρηματολογία σου τον έχει ξεγυμνώσει, του έχει αφαιρέσει τα σκήπτρα και τους χιτώνες. Τότε μόνο θα συνειδητοποιήσεις ότι το προφίλ αυτού του «σεβάσμιου» ανθρώπου έχει χτιστεί με σαθρά λιθάρια πάνω στην άμμο της αμάθειας.
Θα ήταν χαρακτηριστικότατο να αναφερθεί ως υπόδειγμα πνευματικής ανεκτικότητας και φιλελεύθερης δημοκρατικής συνείδησης η ιστορική συμπεριφορά του Θαλή από τη Μίλητο απέναντι σε ένα μαθητή του που τον αμφισβήτησε ευθέως.
Ο Θαλής, προσπαθώντας να ερμηνεύσει ορθολογικά την αρχή του κόσμου, υποστήριξε πως τα πάντα προήλθαν από το νερό, αφού αυτό το στοιχείο είναι που κυριαρχεί στη φύση. Ακόμα και η γη στηρίζεται στο νερό και δεν πέφτει., αναλογικά με τα καράβια που επιπλέουν στη θάλασσα. Τα «πιστεύω» όμως του Θαλή δε θεωρήθηκαν από τον ίδιο ως στερεοτυπικά και αδιαπραγμάτευτα αξιώματα. Όντως, ο άνθρωπος που αμφισβήτησε τη θεωρία του Μιλήσιου φιλοσόφου δεν τιμωρήθηκε ως ασεβής ή κάτι ανάλογο και ελεύθερα διατύπωσε τη δική του πρωτοποριακή θεωρία. Αν η γη στηρίζεται στο νερό και δεν πέφτει, συλλογίστηκε λοιπόν ο Αναξίμανδρος, τότε το νερό για ποιο λόγο δεν πέφτει; Τότε λοιπόν σκέφτεται ότι η γη στέκεται εξαιτίας της αλληλεξουδετέρωσης αντίρροπων δυνάμεων που ασκούνται πάνω της. Είναι πράγματι αξιοθαύμαστο. Είναι αξιοθαύμαστο το πώς η αμφισβήτηση συνετέλεσε να γίνει ένα μεγάλο βήμα της αληθινής επιστημονικής θεώρησης του κόσμου, χωρίς να υποστεί κάποιο πλήγμα η αξία του σεβασμού στην ως τότε επιστημονική αυθεντία. Είναι φανερό το πώς ο αβασάνιστος και τυφλός σεβασμός συντελεί στην προσκόλληση του ανθρώπου σε δόγματα και το πώς η αμφισβήτηση είναι συνώνυμο της προόδου και της πολυεπίπεδης ανέλιξης.
Έχε θάρρος λοιπόν και αμφισβήτησε ευθέως, με σθένος αλλά και με ανεκτικότητα στην αντίθεση όσα κακώς κείμενα κοιτούν οι άλλοι με απάθεια. Ο ελεύθερος συλλογισμός, καθώς είναι φανερό, οδήγησε στις ωφελιμότερες ριζικές αλλαγές όλων των εποχών. Δε νομίζω άλλωστε να έχει λησμονήσει κανείς τόσο εύκολα το απόφθεγμα του Ρήγα Βελεστινλή: «όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά». Ευτυχώς που οι κολόνες της ελληνικής ιστορίας και παράδοσης είναι φτιαγμένες από ατόφιο μάρμαρο...
